Het was Carl Linnaeus die in de achttiende eeuw begon om alle dieren en planten op deze planeet een systematische en logische naam te geven. Dieren en planten hadden natuurlijk voor die tijd ook al namen, maar dat waren volksmondduidingen zonder veel praktisch nut. De één heeft het over aardappelen en een ander heeft het over piepers, en over de grens heten ze bijvoorbeeld Kartoffeln (Duitsland) of potatoes (Groot Brittannië). Daarnaast hebben de roos, de stokroos, de Chinese roos, de Gelderse roos, de pioenroos en de klaproos wel allemaal “roos” in de naam, maar veel verder gaan de overeenkomsten niet terwijl de naam dat wel doet vermoeden. Linnaeus bracht systematiek aan zodat je aan de hand van de naam van een dier of plant meteen wist waar je die moest plaatsen en hoe de verwantschappen liggen. Wij behoren tot het rijk der dieren (Animalia), de klasse der zoogdieren (Mammalia), de orde der primaten (aapachtigen, Primates = eersten), familie Hominidae (hominiden = mensachtigen = chimpansees, gorilla’s, mensen en orang oetans), geslacht Homo (mens), soort Sapiens. Ooit waren er nog andere Homo-soorten, zoals Erectus en Habilis, maar tegenwoordig zijn wij de enige Homo-soort: Homo Sapiens.

Het is die soortduiding die mij telkens weer aan het denken zet, waarom Sapiens?

De nomenclatuur die Linnaeus heeft opgezet is in het Latijn, een verstandige keus want daarmee omzeil je allerlei nationalistisch gedoe. En inderdaad, zijn nomenclatuur vond algemeen ingang en tegenwoordig praat de hele planeet (voor zover ik kan nagaan) volgens de naamgeving van Linnaeus. Maar wat betekent Sapiens? Volgens de nederlandstalige Wikipedia betekent Sapiens “verstandig” of “wijs”, volgens de engelstalige Wikipedia betekent Sapiens “knowledgeable” (deskundig) of “wise” (wijs). Het woord “judicious” (verstandig) komt voorbij en het woord “discerning” (onderscheidend). Google vertaalt Sapiens ook naar “verstandig”. Voor “verstandig” rolt een hele lijst synoniemen uit de bus (in dit geval uit het internet): bedachtzaam, begaafd, begrijpelijk, correct, doelmatig, doordacht, nadenkend, weldenkend en ook weer het woord wijs. Waarom staan wij te boek als wijs? Wijsheid heeft te maken met het nemen van goede beslissingen en het juiste oordeel kunnen vellen. Dat is natuurlijk heel erg subjectief, want Poetin zal zichzelf wijs vinden omdat hij de beslissing heeft genomen om Oekraïne binnen te vallen terwijl heel veel mensen daar anders over denken. Maar wijsheid heeft meer in zich, het gaat ook om een diep begrip van datgene waar je een oordeel over velt. Ook om die reden zal Poetin zichzelf nog steeds wijs vinden, want hij zal zeggen dat hij zich intensief in de Oekraïnse kwestie heeft verdiept voordat hij de oorlog begon. Het cruciale aspect van wijsheid zit (volgens mij) in het feit dat wijsheid gekoppeld is aan leerervaringen. Als ‘iets’ in het verleden bewezen heeft dat het verkeerd uitpakt, of zelfs meerdere malen bewezen heeft dat het verkeerd uitpakt, of wellicht talloze malen bewezen heeft dat het verkeerd uitpakt, dan is het wijs om dat ‘iets’ voortaan maar te laten. Een oorlog beginnen is daarom niet wijs (zie alle geschiedenisboeken). Wijsheid gaat om het leren van ervaringen uit het verleden, en om vervolgens geen beslissingen meer te nemen die leiden tot ervaringen waarvan je weet dat ze in het verleden slecht zijn uitgepakt.

Dat is helaas gemakkelijker gezegd dan gedaan, want ofschoon het heel simpel en logisch klinkt, is dit niet onze gangbare handelwijze. Op macroniveau is het (bijvoorbeeld) Poetin die voor de zoveelste keer in de geschiedenis van de mensheid een oorlog begint en daarmee onnoemelijk veel leed afroept over Oekraïne, maar ook over Rusland zelf, en mogelijk uiteindelijk ook over zichzelf. Op microniveau is het (als clichévoorbeeld) de vrouw die weggaat bij haar foute man, maar na een tijdje toch weer terugkeert en opnieuw klop krijgt. En ik ben er zelf ook niet vreemd van geef ik eerlijk toe, hoeveel beslissingen heb ik in mijn leven wel niet genomen waarvan ik eigenlijk op voorhand wist dat ik daarmee op ramkoers met de toekomst kwam te liggen? Een andere karakteristiek van wijs is dat je beslissingen neemt die niet alleen voor het individu goed uitpakken, maar ook voor het collectief. Het lijkt mij onverdedigbaar dat wij, mensen, die eigenschap bezitten. Over het algemeen handelen wij uit egoïsme (met de nadruk op “Over het algemeen”).

Naast het woord “wijs” wordt het woord “verstandig” vaak genoemd als vertaling voor Sapiens. Als ik dan even het rijtje synoniemen langsga dat ik hierboven opsomde, en als ik mij realiseer hoe wij ons gedragen op deze planeet, dan zijn wij allesbehalve verstandig. We zorgen slecht voor onszelf (onvoldoende beweging, nachtrust, ontspanning en goede voeding), we zorgen slecht voor anderen (vanavond gaan er weer een miljard mensen met honger naar bed en we blijven oorlog voeren), we zorgen slecht voor onze habitat (we verpesten onze atmosfeer en doden de natuur), en last but not least zorgen we slecht voor de planeet (opwarming en uitputting). Oftewel, het lijkt mij ook onverdedigbaar dat wij, mensen, verstandig zijn.

Linnaeus kwam met de soortnaam Sapiens aanzetten in 1758 in het boek Systema naturae, bijna driehonderd jaar geleden dus. Ik denk dat hij wel goed nagedacht heeft voordat hij ons het label “Sapiens” opplakte, en wellicht voelde het destijds als kloppend. Echter, anno 2023 klinkt het als een contradictio in terminis.