Alle problemen op deze planeet zijn ondergeschikt aan het klimaatprobleem. Indien wij ons zouden bevrijden van armoede, honger, ziekten en alle vormen van geweld, dan heeft dat geen enkele zin indien we het klimaatprobleem niet oplossen. We liggen op ramkoers met de toekomst, een toekomst met veel hogere temperaturen, een veel hogere zeespiegel en een kwalitatief veel slechtere atmosfeer. In die toekomst is het totaal niet meer relevant of armoede, honger, ziekten en geweld nog bestaan, want een groot deel van de planeet is dan uiteindelijk niet meer in staat om leven te ondersteunen. Mensen gaan onvermijdelijk in grote aantallen sterven, hetzij rechtstreeks door de hitte, hetzij door voedselschaarste, hetzij door de lucht die ze moeten inademen.

DE ERNST VAN DEZE SITUATIE KENT ZIJN GELIJKE NIET IN DE WERELDGESCHIEDENIS

Ik ga hier geen kilometers tekst neerschrijven om je te overtuigen van de ernst van de situatie. De bewijzen voor het klimaatprobleem zijn overvloedig aanwezig, kijk rond op internet of koop wat boeken en je kunt alle details die je maar zou willen weten wel ergens lezen. Ik kan me echter heel goed voorstellen dat je niet stapels boeken wilt of kunt lezen en ook geen trek hebt om je door lijvige rapporten van het Intergovernmental Panel on Climate Change heen te werken. In dat geval adviseer ik het boek “Hoe gaan we dit uitleggen” van Jelmer Mommers. Het boek is niet alleen heel goed geschreven, maar het laat je tenminste niet half suïcidaal in totaal ontredderde toestand achter (waarschuwing: als je gaat lezen over het klimaatprobleem dan is de kans groot dat je depressief wordt, want de ernst van de situatie tart, zeker indien je nog onbekend met de materie, iedere verbeelding).

De hoofdlijn van het probleem is in één zin: we verstoken op grote schaal fossiele brandstoffen (gas, kolen en olie), daarbij komt het broeikasgas CO₂ vrij, en daardoor warmt de planeet op. ONZE planeet. Onze ENIGE planeet. Er is geen plan B, er is geen plek waar we heen kunnen vluchten. Misschien kan een enkele multimiljardair zijn/haar toevlucht zoeken op de Maan of Mars (of je daar nou blij van wordt?), maar behoudens deze uitzonderingen kan NIEMAND vluchten. Het is ook niet zoals in een oorlog dat we ons even strategisch terug kunnen trekken en/of een geschikt moment kunnen afwachten voor een tegenoffensief. Het is ook niet zo dat het ‘vijf voor twaalf is’ en dat we met wat drastische maatregelen het klimaatprobleem nog kunnen voorkomen. Twaalf uur is allang gepasseerd, terugtrekken kunnen we niet en afwachten is geen optie.

WIJ BEPALEN ONZE TOEKOMST

Hoe beroerd de situatie ook is en wat we ook wel of niet doen, we hebben het heft van de toekomst in onze eigen hand. Ook als je niets doet is dat hetgene wat je doet. Jij en ik bepalen de toekomst. Er zijn op ieder moment drie opties voor eenieder van ons:

• het klimaatprobleem ontkennen,
• wegkijken,
• actie ondernemen.

Bij veel mensen roept het ondernemen van actie weerstand op, bewust of onbewust.

• Want wij ZIEN niet, zoals de Zwitsers, de gletsjers voor onze neus verdwijnen.
• Want wij ZIEN niet, zoals de Russen, dat de permafrost smelt en de grond borrelt van de vrijkomende gassen.
• Want wij ZIEN niet, zoals in de Stille Oceaan, dat eilanden reeds onderlopen.
• Want wij ZIEN niet dat de inwoners van Bangla Desh uit hun delta gespoeld worden als gevolg van het wassende water.
• Want wij ZIEN niet dat het noordpoolijs bijna weg is.
• Want wij ZIEN niet dat er aan de randen van Antarctica stukken ijs afbreken, groter dan Nederland, en dat er daar per seconde vijf miljoen kilogram ijs smelt.
• Want wij ZIEN niet dat er inmiddels honderden plekken op Aarde zijn waar het zeewater ’s zomers zo warm is dat nagenoeg alle leven daar sterft (behalve de kwallen en het micro-leven).
• Want wij ZIEN niet dat het tropische regenwoud uitdroogt en sterft (als het al niet voortijdig omgezaagd wordt).
• Want wij ZIEN niet dat koraalriffen verdwijnen.
• Want wij ZIEN niet dat landbouwgrond opdroogt en uitgeput raakt.
• Want wij ZIEN niet ...

Het is zoals de volgende hongersnood in Afrika: een ver-van-mijn-bed-show. En dat het in 2019 een dag boven de veertig graden was zien we als een spectaculair incident. Daardoor wil onze grijze massa geen offers brengen ten koste van onze huidige manier van leven.

DE BELEMMERING OM ACTIE TE ONDERNEMEN ZIT VOLLEDIG TUSSEN ONZE OREN

Het klimaatprobleem is een soort sluipmoordenaar. Het probleem is er wel, maar bijna onmerkbaar ergens op de achtergrond aanwezig. Een concrete vijand bestrijden tijdens een ‘echte’ oorlog is wat dat betreft veel simpeler. Tijdens een oorlog brengen mensen offers om hun welzijn op de lange termijn veilig te stellen. In het uiterste geval offeren ze zelfs hun eigen leven op om het langetermijnwelzijn van het collectief en de generaties na hen veilig te stellen. De strijd tegen het klimaatprobleem is veel schimmiger, maar vraagt óók om actie en offers. Indien een vreemde mogendheid zijn legers zou samentrekken aan onze grenzen dan lagen de kaarten duidelijk, maar nu is de vijand overal en tegelijk nergens. Er zijn wegen die naar een betere toekomst leiden, maar iedere dag van niets doen, of minder doen dan je kunt doen, maakt die wegen onbegaanbaarder. Het is JOUW taak om JOUW brein te overtuigen dat er wél iets moet gebeuren.

DE HOEVEELHEID ACTIE NU GAAT GELIJK OP MET DE HOEVEELHEID WELZIJN STRAKS

Wat kun je doen?

• Stap uit de gedachte dat jouw actie slechts een druppel op de gloeiende plaat is en dus geen zin heeft. Denk in de macht van het collectief en niet in de onmacht van de eenling. En je bént niet alleen in deze kwestie, er zijn miljoenen anderen die jouw en mijn urgentiegevoel delen. Oorlogen worden gewonnen door strijders die geloven in hun zaak, en niet door strijders die zichzelf zien als marionetten, als betekenisloze individuen.
• Stap uit de gedachte dat wij slechts asociale egoïsten zijn die toch niets voor elkaar over hebben. Deze mening wordt vaak geventileerd, maar het is gewoon NIET waar! Wij willen elkaar juist dolgraag helpen (maar we vinden het doorgaans moeilijk om om hulp te vragen). Omstanders staan niet toe te kijken bij geweld, omstanders grijpen in. Omstanders staan niet toe te kijken hoe iemand verdrinkt, omstanders grijpen in. Systemen en structuren zijn bikkelhard, maar geen mens zal een vluchteling voor zijn/haar ogen laten sterven op een Zuid-Europees strand (of waar dan ook). Wij houden van elkaar en willen er zijn voor de ander!
• Stap uit de gedachte: ja, maar de buren ..., ja, maar de grote bedrijven ..., ja, maar de regering ..., ja, maar andere landen ... Wees zelf de verandering die je wilt zien! Volg niet, maar loop voorop. Klaag niet over het klagen, maar STOP met klagen. Of om met Barack Obama te spreken:
  Verandering komt niet als we op iemand anders wachten
  Of als we op een andere tijd wachten
  Wij zijn diegenen waar we op gewacht hebben
  Wij zijn de verandering waar we naar uitzien
• Ga NIET rekenen wat NU de meest economische actie is, want dan kan ik je zo de uitkomst voorspellen: nietsdoen. Fossiele brandstoffen zijn spotgoedkoop, mede door hun subsidies, en bovendien heb je waarschijnlijk al de bijbehorende apparaten zoals een auto en een CV-ketel. Ga WEL rekenen wat je KUNT en WILT besteden om het klimaatprobleem aan te pakken. Iedere ondernemer kan het je vertellen: kosten gaan voor de baat. En iedere ondernemer kan je ook vertellen: niet investeren = einde onderneming.
• Eet geen (of minder) vlees. De veestapel zorgt voor kolossale milieuproblemen, ze leggen een gigantisch beslag op landbouwgrond, op zoet water en ... stoten broeikasgassen uit. Nog niet zo heel lang geleden was een vegetariër, laat staan een veganist, exotisch. Nu rukken de vleesvervangers op in de supermarkten en leveren de vleeswaren schapruimte in.
• Houd geen (of minder) huisdieren. Ik misgun niemand zijn/haar dierenvriend, maar denk wel goed na over de belasting van de planeet. En bedenk ook dat een huisdier er is voor JOUW plezier, maar in talloze gevallen niet voor het plezier van het dier (ik zal hier geen huisdierenleed gaan opsommen, want daar gaat deze pagina niet over, maar je snapt wel wat ik bedoel). Ter illustratie: alle wilde dieren op Aarde vormen samen nog maar ongeveer vijf procent van de dierenbiomassa, de overige 95% zijn dieren die wij houden voor onze consumptie of voor ons plezier.
• Kies voor groene energie. Ga zo snel mogelijk op een goede manier van het gas af en kies een leverancier met echte groene stroom (dus geen stroom die met fossiele brandstoffen is opgewekt en vervolgens door wat wisseltrucs met certificaten of bomen planten zogenaamd groen gemaakt is).
• Breng je geld onder bij een groene bank. De gemiddelde Nederlander heeft ruim twintigduizend euro spaargeld (bron: De Nederlandsche Bank). Wanneer honderd Nederlanders hun spaargeld weghalen bij een niet-groene bank dan gaat daar gegarandeerd een rood lampje branden. Laat staan wanneer duizenden Nederlanders dit doen. Hier wordt de kracht van het individu heel snel zichtbaar, want niets is zo erg voor een bedrijf als geld dat de ‘verkeerde’ kant op stroomt. Een klein aantal mensen kan hier al heel snel een groot verschil maken. Klopt, groene banken hebben op dit moment niet de luxe om spaarrente uit te keren, maar bedenk dan dat jouw spaarrenteoffer volledig in het niet valt bij offers die anders in de toekomst gebracht moeten worden. Wil je weten welke banken er echt groen zijn? Kijk dan op de Eerlijke Geldwijzer.
• Stem op een partij die het klimaatprobleem grondig aan wil pakken. Wil je weten welke partijen er echt groen zijn? Kijk dan op de Stemwijzer.
• Steun organisaties die onwillige bedrijven en overheden voor de rechter slepen. De Nederlandse overheid is een voorbeeld van zo’n onwillige overheid en zij brengt mensenlevens in gevaar door haar laksheid en dat is wettelijk verboden. De Nederlandse staat is om deze reden met succes voor de rechter gedaagd (door advocaat Roger Cox namens de stichting Urgenda). De Nederlandse overheid is hiertegen in beroep gegaan en heeft zich tevergeefs tot aan de Hoge Raad verzet tegen het vonnis. Ook Milieudefensie is actief in deze juridische strijd en roept Shell ter verantwoording in de rechtszaal (naschrift: in mei 2021 heeft de rechter uitspraak gedaan in deze zaak en Shell veroordeeld). Buiten de rechtszaal zijn ook organisaties actief die zich verzetten tegen klimaatsaboteurs, denk bijvoorbeeld aan Greenpeace. Steun deze organisaties, sluit je aan en word mede-eiser indien mogelijk.
• Stop met vliegen. Vliegen is simpelweg niet verantwoord onder deze omstandigheden. Het absurde is dat vliegen door overheden gesubsidieerd wordt, dus iemand die vliegt betaalt niet of nauwelijks voor de schade die aangericht wordt. Er is waarschijnlijk weinig natuurkundig inzicht voor nodig om in te zien dat reizen door de lucht veel meer (fossiele) energie kost dan reizen over land. Dus als je per sé moet of wilt vliegen, kies dan in ieder geval (indien mogelijk) voor vervoer over land. Maar stel eerst de vraag: is deze vliegreis absoluut noodzakelijk?
• Verder is er nog een heel scala van acties die je kunt ondernemen, maar die wat meer werk of offers vragen. Maak je huis letterlijk zo groen mogelijk. Zet alles maximaal vol met planten en bomen, in huis, om het huis, op het huis, waar het maar kan. Maak een insectenhotel, ga bijen houden, verwijder je buitenverlichting, koop geen kerstbomen meer, koop lokale goederen, enzovoort. Allemaal druppeltjes op die grote gloeiende plaat.
• En dan is er natuurlijk het logische uitgangspunt: gebruik zo min mogelijk (fossiele) energie. LED-lampen gebruiken, de thermostaat lager draaien, fietsen of gebruik maken van het openbaar vervoer in plaats van autorijden, enzovoort. En bedenk: al je weerstand zit tussen je oren. Je bent GEWEND om de thermostaat ‘hoog’ te zetten en voor ieder wissewasje de auto te pakken, maar je hebt ALTIJD de vrije keuze. Doe dit in het belang van de planeet en de generaties na ons (nee, dat is niet ergens ver in de toekomst, dat zijn de kinderen die je nu op straat ziet)!

Deze foto is in 1990 gemaakt op een afstand van zes miljard kilometer vanaf de Aarde, die zichtbaar is in het midden van de blauwe cirkel, door het ruimtescheepje Voyager 1. De verticale ‘banden’ zijn zonlichtverstrooiingen in de lens.

De foto illustreert de eenzaamheid van het bio-ruimteschip Aarde in de oneindigheid van de ruimte. Niemand kan ons komen helpen en we kunnen helemaal nergens heen. Deze planeet is alles wat we hebben en hier, en alleen hier, kunnen we overleven. Hoe? Dat bepalen we zelf.